Rzecz niniejsza, pisana zimą 1939-1940, miała stanowić rodzaj pamiętnika myślowego po klęsce. Później przerwana i już nie kontynuowana w całkiem innej atmosferze, kiedy sprawa zrazu tylko polska okazała się ogólną. Pierwszym przeto po niej szkicem był Pesymizm a odbudowa człowieka (XII, 1940 - I, 1941).